Voorbeeld: Power of Control
Power of Control is een samenhangend programma waarbij vanuit fysieke weerbaarheid wordt toegewerkt naar zelfreflectie en zelfsturing op uiteenlopende gebieden, waaronder, maar niet alleen, verkeer: omgaan met eigen gedrag en impulsen en in het verkeer met de risico’s als voetganger, fietser, gebruiker van openbaar vervoer of bromfietser, later ook autobestuurder.
In dit programma wordt verkeer als één gebied gezien naast en met overlaps met overige gebieden als uitgaansleven, drank en drugs, seksualiteit, pesten in en om de school, gezondheid. Op al deze gebieden nemen jongeren risico’s en lopen zij – soms onvermoede, vaak gebagatelliseerde – risico’s.
Het riskante gedrag bij jongens en meisjes verschilt. Jongens lijken meer risico’s op te zoeken om daarvan te leren, o.a. hoever zij zijn; zo werkt ontwikkeling en evolutie. Maar het verkeer biedt daarin te gevaarlijke mogelijkheden. Het kan ook zijn dat jongens de spanning van risicovol gedrag opzoeken (korte termijn beloning in o.a. de hersenen) om daarmee hun onvrede over hun bestaan tijdelijk uit te schakelen of gebrek aan hen passende uitdagingen elders te compenseren.
Meisjes lijken veel risico’s eerder te mijden, óf ontkennen die (bijv. onder groepsdruk) met een aangeleerde nonchalance.
Ook de de thema’s en/of gebieden inzake het risicovol gedrag kunnen verschillen: vgl. jongens nemen eerder risico’s in het verkeer terwijl meisjes soms meer risico’s nemen in de relatiesfeer (vgl loverboy-problematiek).
Beleidsmatig verschillen de thema’s en gebieden (Ministeries van Verkeer, Gezondheid, Sport, Onderwijs) en specialisten op deze verschillende thema’s bieden hun eigen programma’s aan (met allerlei daaraan verbonden belangen), maar in de beleving van jongeren lopen deze gebieden veel meer in elkaar over. Het kunnen inschatten van risico’s, sociale vaardigheden, al dan niet toegeven aan groepsdruk, weerbaarheid, zelfkennis (m.n. ook gewaarwording van en reflectie op de impulsen en signalen die het eigen lichaam geeft) zijn voor alle themagebieden van belang, hebben hooguit per themagebied een meer specifieke toepassing. Meer details: zie de aanbiedingsbrief aan kandidaat scholen.
Over de gehele linie lijkt er (per sekse) een sterke correlatie te bestaan tussen riskant gedrag op verschillende gebieden.
Ik beschrijf Power of Control als een voorbeeld: Dit programma is ‘werkende weg’ als pilot ontwikkeld op een viertal scholen (van VMBO tot HAVO/VWO) door o.a. Christel Versantvoort en mij in nauwe samenwerking met het Regionaal Overlegorgaan Verkeersveiligheid Gelderland (ROVG, nu ROV Oost Nederland) en Regionaal OverlegOrgaan Verkeersveiligheid Utrecht. Het ITS (RadboudUniversiteit Nijmegen) heeft in 2010 een procesevaluatie gedaan t.b.v. de verdere ontwikkeling. In hoofdlijnen; het programma heeft zeker potentie maar verdient op onderdelen nadere uitwerking.
Onderzoek van Divera Twisk (SWOV proefschrift v2014) en nadere studie van DHV (rapport december 2015) geven aan dat afzonderlijke kleine interventieprogramma’s op verschillende items (gedrag / situatie) welliswaar onderling nogal verschillen qua gemeten effectiviteit (Divera Twisk 2014) maar dat zij allen praktisch niet zijn opgewassen tegen de alledaagse stroom van prikkels die jongeren uit hun omgeving bereiken (reclame, verdere media, voorbeelden van anderen, thuis, peergroup). Een meer robuuste benadering lijkt mij in dit licht de juiste weg (omgeving aanpassen, de sociale omgeving betrekken, bijv. ouders inschakelen, omvattende peergroupprogramma’s met versterkers in de tijd) en mogelijk meer integrale gedragsbeïnvloedende programma’s zoals bijvoorbeeld Rots en Water en Power of Control. Mijn persoonlijke indruk is dat programma’s die goed inspelen op de ontwikkelingsweg van jongeren (meer oefening van vaardigheden ter vergroting van de controle over zichzelf-in-de-omgeving, iets wat jongeren graag willen, en vaardigheden voor zelfbeschermend gedrag) een grotere kans maken dan alleen cognitieve programma’s of confronterende angstaanjagende programma’s (fear appeal programs) die vaak zelfs averechts uitpakken.