Rijopleidingen en Rijexamens

(laatste update 27/11/’22)

Met alle respect voor hen die werkzaam zijn in deze sector, ben ik na vele jaren werk aan de rijopleidingen in Nederland en elders (zie mijn portfolio op de pagina verkeer) tot de conclusie gekomen dat we in Nederland tekortschieten. De rijopleiding wordt in Nederland via de WRM praktisch geheel gedicteerd door het CBR. Dit toetst voornamelijk op de gemaakte vorderingen na stapsgewijze instructie en bijbehorende protocollen in plaats van op effectief veilig rijden en een bewust zichzelf voortdurend bijsturende en lerende chauffeur. Daardoor (en de druk van de commerciële markt) is de rijopleiding eigenlijk vooral een examentraining geworden die niet is gericht op het voortdurend zichzelf verder bekwamen van de chauffeur ook ná het behalen van het rijbewijs. Het rijexamen weerspiegelt ook niet de veelzijdige rijpraktijk waardoor de rijopleiding deels zijn doel mist. Het duurt immers nog zo’n 50.000 – 80.000 km of drie jaar rijervaring voor iemand zich de basics van veilig rijgedrag zozeer heeft eigen gemaakt en geautomatiseerd dat er ruimte is om goed te reageren in bijzondere of onverwachte situaties (mist, nacht, gladheid, fouten van medeweggebruikers, slecht gemarkeerde wegen etc., etc.) Eigenlijk zou er geen sprake moeten zijn van een rijbewijs (alsof je hebt bewezen dat je veilig kunt rijden) maar van een rijvergunning (toestemming om je zelf met deze vergunning verder te bekwamen). Mensen zijn voortdurend lerende wezens. Wat leren zij na het rijexamen? Binnen een half jaar rijden de meesten anders dan zij in de rijlessen geleerd hebben, vaak riskanter. De opleiding zou zich moeten richten op dat zichzélf verder bekwamen in plaats van op zo snel mogelijk het papiertje of pasje halen via zo min mogelijk goedkope rijlessen.
In november 2010 plaatste ik in het blad Rij-Instructie (nr.4) een discussietekst over de Nederlandse praktijk en het HERMES-project (‘Van instructie naar coaching in de rijopleiding’). Belangrijke invalshoek is de grotere ongevalskansen bij jongens en jonge mannen in het verkeer en de grotere nadruk op self-management als doel van de eigen ontwikkeling van jongeren. Die tekst vond destijds veel instemming op tal van bijeenkomsten o.a. met rij instructeurs, de BOVAG en won een prijs op het NVVC). Deze tekst wordt nog steeds veel gebruikt, gekopieerd en gedownload, maar wordt slechts deels (of halfbegrepen) toegepast.

Het Europa brede project HERMES (High impact approach for Enhancing Road safety through More Effective communication) beoogt een rijopleiding op basis van coaching met nadruk op de eigen gewaarwordingen en zelfreflectie in het verkeer (waar ik als een der ontwikkelaars aan bijdroeg). De handleiding is inmiddels veelvuldig gepubliceerd, in meerdere talen vertaald en er wordt met wisselend succes uitvoerig mee geëxperimenteerd in o.a. Duitsland, Engeland, Finland, Oostenrijk, Luxemburg en  België. In Engeland publiceerde Ian Edwards (een der leden van het HERMES-team) een boek: “Can Drivers Really Teach Themselves? A Practitioners Guide to Using Learner Centred and Coaching Approaches in Driver Education” (kost € 15,19 en is verkrijgbaar en te vinden via google), zeer aanbevolen, inmiddels ook in andere landen uitgebracht (o.a. Finland en Japan). Dit alles kwam in ontwikkeling tussen 2005 en 2012, maar trekt nog steeds veel belangstelling.

HERMES in Nederland: het werken aan een nieuwe primaire rijopleiding via coaching i.p.v. instructie  verloopt hier moeizaam. Er is voortdurend belangstelling voor, maar echte introductie stuit op ontbrekende erkenning van alleen al een pilot door het IBKI (en dat is nodig als de deelnemende rijinstructeurs er bijscholingspunten voor willen krijgen).
In de – wel door IBKI erkende – bijscholingsmodule ‘Coaching en Feedback geven’ (o.a. Verkeersacademie) worden instructie en coaching gewoon naast elkaar gezet zonder de spanning tussen beide principes te behandelen. Kort door de bocht: telkens wanneer je een instructie geeft wordt leerlingen hun zelflerend vermogen uit handen genomen en vermindert hun eigen verantwoordelijkheidsgevoel. In de hierboven genoemde bijscholingsmodule wordt wel verwezen naar mijn bijdrage aan o.a. de RIS, maar dat betreft oudere bijdragen waarop ik al vele jaren geleden ben teruggekomen. De tekst uit De rij instructeur (2010 nr. 4) waar ik nog wel achter sta is weliswaar in het cursusmateriaal opgenomen maar staat los van het overige materiaal en wordt ook niet toegepast.

Tal van rijinstructeurs zoeken intussen hun eigen weg met een toenemende belangstelling voor coaching. In Nederland zoek ik nog steeds naar (een) organisatie(s) die geld en energie wil steken in een pilot (3 daagse training plus terugkomdag) en eventueel een (ook door IBKI te erkennen) applicatie. Instanties en rijopleiders die hiervoor belangstelling hebben kunnen zich bij mij melden. Inmiddels 75 ben ik nog actief in de sector maar ik wil ook graag mijn knowhow overdragen aan een volgende generatie die er het hunne aan bijvoegen en mij aanvullen of corrigeren. Ik heb een Nederlandstalige complete HERMES-cursus in modulen met oefeningen voor een driedaagse training en een terugkomdag. Belangstellenden die hier werkelijk tijd en energie in willen steken kunnen contact met mij opnemen.

HERMES in België: In België heeft de Vlaamse Stichting Verkeerskunde te Mechelen (www.verkeerskunde.be) HERMES ook in België geïntroduceerd. I.s.m. VSV en GOKA zijn er inmiddels twee pilots van 3 dagen met elk een terugkomdag gerealiseerd.

Bromfietscursussen en bijbehorend videomateriaal: in beide onderstaande programma’s werden reeds een aantal principes van coaching op eigen gewaarwordingen en eigen verantwoordelijkheid gehanteerd, zoals die later werden uitgewerkt in het HERMES-project

• • ‘Alles onder controle’ (i.s.m. v/h ROV Noord Holland en LOV)  2004, nog steeds actueel en vaak toegepast
  • Cool! (i.s.m. ANWB) 1996 (wordt her en der nog gebruikt, was uitgangspunt voor bovenstaand programma)